Iwe-ẹkọ nipa ofin Filipini n ṣe ileri ẹtọ awọn ọmọ orilẹ-ede lati ṣafihan, ronu, ati kopa. Eyi tun ni idaniloju nipasẹ gbigba orilẹ-ede naa lori eje ati eto eni labe ofin, eyiti o n wa lati daabobo awọn ẹtọ eniyan ati oselu pẹlu ominira lati soro.
A le ṣafihan awọn imọran ati awọn ero wa nipasẹ ọrọ, ni kikọ, tabi nipasẹ iṣẹ-ọnà ayaworan, laarin awọn miiran. Sibẹsibẹ, a pa ẹtọ yii mọ nigbati a ko ba se atilẹyin fun itesiwaju lilo ati idagbasoke awọn ede abinibi.
Ero amoran awon amoye ti ajo isopo agbaye lori Awọn ẹtọ ti Awọn eniyan Abinibi ṣe afihan pe: “Lati ni anfani lati ba ni sọrọ ninu ede ti eniyan jẹ ipilẹ fun iyasọtọ ati ominira lati soro.”
Laisi agbara lati ṣafihan ara ẹni, tabi nigbati a gbe gege le lilo ede ẹni, ẹtọ lati beere awọn ẹtọ eniyan to se koko, bi ounje, omi, ibugbe, ayika to ni ilera pipe, eto ẹkọ, iṣẹ—tun ti wa ni idinamọ.
Fun awọn eniyan abinibi wa, eyi wa di pataki diẹ sii bi o ti ni ipa lori awọn ẹtọ miiran ti wọn ti n ja fun, gẹgẹ bi ominira lati inu iyasoto, ẹtọ si awọn anfani ati itọju ti o yẹ, ẹtọ si ipinnu ara ẹni, laarin awọn miiran.
Ninu ibatan si eyi, Igbimọ Gbogbogbo ti ajo isopo agbaye kede odun 2022 si 2032 gẹgẹ bi Ọdun Gbogbo agbaye ti Awọn ede Abinibi (IDIL). Erongba rẹ ni “ki a ma fi ẹnikẹni silẹ leyin ati ki ẹnikẹni ma wa ni ita” ati pe o ni wa ibamu pẹlu Eto 2030 fun Idagbasoke Alagbero.
Ni sisọ Iṣelọpọ Igbimọ Gbogbogbo ti IDIL, Ajo UNESCO fi idi mulẹ pe, “Ẹtọ ti yiyan ede ọfẹ ti ko ni idiwọ, ẹtọ, ati ero ati ipinnu ara ẹni ati ikopa to ni agbara ni igbesi aye gbogbo eniyan laisi iberu ti iyasoto jẹ ibeere fun iṣọpọ ati iwọntunwọnsi bi awọn ipo pataki fun ipilẹ awọn awujọ ti o wa ni ṣiṣi ati ti o kopa.”
Igbimọ Gbogbogbo n wa lati fe agbegbe iṣẹ ti lilo awọn ede abinibi kaakiri awujọ. O dabaa awọn akọle mẹwa ti o ni asopọ ti o le ṣe iranlọwọ lati daabobo, tunṣe ati gbe awọn ede abinibi soke: (1) ẹkọ to ye koro ati ikẹkọ ti o pẹ; (2) lilo ede abinibi ati imọ lati pa eebi run; (3) iṣeto awọn ipo ti o dara fun agbara oni-nọmba ati ẹtọ lati ṣafihan; (4) awọn ipilẹ ede abinibi to yẹ ti a ṣe lati pese ilera ti o dara; (5) iraye si ẹjọ ati wiwa awọn iṣẹ ikọkọ; (6) mimu awọn ede abinibi bi irinse ti ẹbun alãye ati aṣa; (7) itele oniruuru eda ; (8) idagbasoke ọrọ-aje nipasẹ awọn iṣẹ ti o yẹ; (9) iwọntunwọnsi akọ ati abo ati agbara awọn obinrin; ati, (10) awọn alabaṣiṣẹpọ igba pipẹ ti awọn ẹni-kọọkan ati awọn ile-iṣẹ fun itọju awọn ede abinibi.
Èrò pàtàkì ni láti ṣàṣepọ̀ àwọn èdè àbíìsìn nínú gbogbo àwọn ọ̀rọ̀ àṣà, ètò-òṣèlú, ètò-òṣèlú, àyíká àti ètò ìṣèjọba, àti àwọn ètò àkànṣe yìí. Nípasẹ̀ èyí, a ń ṣe agbára fún ìdàgbàsókè àti ìgbésíyèwò ìmọ̀ èdè àti dídàgbàsókè àwọn olùmọ̀ èdè tuntun.
Ní ìparí, a gbọ́dọ̀ gbìmọ̀ láti dá àwọn àyíká tó dáàbò bo wá, níbi tí àwọn ènìyàn àbíìsìn lè sọ èrò wọn nípa èdè tí wọ́n bá fẹ́, láìní ẹ̀rù àtakò, ẹ̀rù àṣemáṣe, tàbí àìní òye. A gbọ́dọ̀ gba àwọn èdè àbíìsìn gẹ́gẹ́ bí ohun pàtàkì fún ìdàgbàsókè tó pọ̀ títí àti tó dáadáa fún àwọn awùjọ wa.