Ju ọ̀dún mẹ́ta lọ, ní osù diẹ ṣáájú ìparí ẹ̀kọ́ mi ní 2012, mo bẹ̀rẹ̀ sí ìbèbè àwọn èèyàn Tagbanua ní Sitio Calauit ní Palawan. Mo wà níbẹ fún ọjọ́ diẹ, tí ohun kan tí mo fẹ́ mọ̀ ni bí wọ́n ṣe lè yege láì ní imọlẹ̀, láì ní ìkànnì tẹlifóònù, àti pẹ̀lú omi tó kéré pupọ.
Wọ́n ní ilé-èkó kan tí wọ́n kọ́ lẹ́nu iṣẹ́, níbi tí a kò fi ìyàwòrán kankan ṣe. Ní ìfẹ̀ẹ́, ìdíje pẹlẹbẹ ti wúrọ̀ àti igi ni a ṣèpọ̀ mọ́ra pẹ̀lú àdídùn amúlétutù tí a dá. Ilé ìṣẹ̀kẹ̀pọ̀ wọn ni a kọ́ nípasẹ̀ gulpi-mano, ìṣe ìbílẹ̀ kan ti bayanihan.
Ó ṣòro láti ronú bí àwọn irú àdúgbò bẹẹ ṣe lè yege lónìí. Nígbà tí gbogbo wa ń sapá láti ní ohun èlò ìmọ̀ ẹ̀rọ tuntun, àwọn ẹ̀yà ìbílẹ̀ ń gbìmọ̀ lati pa ìmọ̀ wọn àti ìṣe wọn mọ́. A sì lè kọ́ ẹ̀kọ́ púpọ̀ lára wọn.
Ní tòótọ́, ìmọ̀ àwọn èèyàn ìbílẹ̀ lè ràn wá lọ́wọ́ láti yanju ọpọlọpọ àwọn ìṣòro ayíka wa. Gẹ́gẹ́ bí Ìwé Iroyin Agbaye (The World Bank) ṣe sọ, ogorun mẹ́ta àti mẹ́fà (36%) ti igbo tó kù lórí ayé wà ní ilẹ̀ àwọn èèyàn ìbílẹ̀. Pẹ̀lú ìwọ̀n kìíníkì, ní dùn-ún, àwọn èèyàn ìbílẹ̀ ń ṣàkóso ogorun mọ́kànlá (80%) ti èdá alààyè tó kù lórí ayé.
Wọ́n ní ààrẹ tó lágbára lórí ayé wa nitori pé ìyẹn ni ibi tí wọ́n ti ń gbé. Ní Sitio Calauit, ọ̀kan nínú àwọn ọmọdé tí mo bá sọ̀rọ̀ pẹ̀lú, sọ pé ó jẹ́ àtàwọn tí ó máa ń ṣe àtúnse igbo mangrove. Awọn òbí rẹ̀ ma n sọ pé ìyẹn ni ìtọ́jú ìlera wọn.
Gẹ́gẹ́ bí Yunifásitì Ìjọba Àpapọ̀ (UNU) ṣe sọ, ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ilẹ̀ tí àwọn èèyàn ìbílẹ̀ ní ti fa gbogbo àwọn alaye tó niyelori ti wọ́n ń lo lati ṣẹda awọn solusan lati ba ìyípadà tó ṣẹlẹ̀ nipasẹ ìgbóná ayé jẹ.
Fún àpẹẹrẹ, àwọn èèyàn ìbílẹ̀ ní Guyana ń yí padà láti ibi-ìmọ̀ wọn lọ sí ilẹ̀ igbo nígbà ìkòkò-ọ̀ràn ati wọ́n ti bẹ̀rẹ̀ sí gbin cassava lori àwọn ilẹ̀ tí omi kò tó fún irugbin mìíràn.
Pẹ̀lú irú àtọkànwá títọ́lọ́run àtọkànwá-ṣiṣé àjọ, gẹ́gẹ́ bí àpẹẹrẹ ni Ghana, wọ́n ń lò àwọn ìṣe àtúnṣe ìbílẹ̀ bíi ṣiṣe composting irugbin ounjẹ oníbàrà láti ṣàkóso ìṣòro àtọkànwá. Wọ́n tún ni eto repurposing ẹ̀rọ, biṣi ṣe ṣiṣé ọja ìròkèpọ̀ atikọọ́le láti kó àwọn pọ̀ ológo lọ́rọ̀.
Àmọ́, iṣọkan ìmọ̀ ìbílẹ̀ àti àwọn ẹ̀rọ tuntun yoo fa awọn solusan tó péye sí ìṣòro ayé wa àti awọn iṣẹ ti àwọn èèyàn ìbílẹ̀ ṣe.
Fun àpẹẹrẹ, lilo GPS nípa Inuit lati gba alaye lọwọ àwọn hunter ti wọn, ti a kọ́ sípò nípa ìmọ̀ sayensi ti a lo lati ṣẹda àwọn maapu.
A ti máa n ṣe iwadi nipa ìmọ̀ àwọn èèyàn ìbílẹ̀ níbẹ̀ tó ti ni Ìbáṣepọ pẹ̀lú ayé wọn. A nilo ìmọ̀ wọn, ìrírí, àti imọ̀ nípa iṣẹ́-ọnà lati wa awọn solusan tòótọ́ sí ìṣòro ayíka àti àdúgbò.
Ọna ileri ni lati lo inọnwo ìbílẹ̀. Ẹ jẹ́ kí a ṣẹda àwọn solusan nipa lilo ìmọ̀ ìbílẹ̀ pẹ̀lú imọ̀ ìmọ̀ ẹ̀rọ tuntun. Eyi yoo túbọ̀ jẹ́ kí a ṣe atunkọ̀ ati olùmúlò si ìmọ̀ ìbílẹ̀, ọna-ìmọ̀ wọn àti àwọn eto aṣa.