Bizning arxipelag millatimiz madaniyatga boy bo‘lib, u orollarimiz kabi xilma-xil. Bu yurt ko‘plab mahalliy jamoalarga, o‘z tillariga ega bo‘lgan xalqlarga ham makon bo‘lgan.
Aslida, Ethnologue ma'lumotlariga ko‘ra, Filippin 175 ta mavjud mahalliy tillarga ega bo‘lib, ularning darajasi hayotiylik holatiga qarab tasniflanadi. Ushbu 175 ta tirik tilning 20 tasi “institutsional” bo‘lib, ular uy va jamiyatdan tashqari tashkilotlar tomonidan qo‘llaniladi va qo‘llab-quvvatlanadi; 100 tasi “barqaror” deb hisoblanadi, ular rasmiy tashkilotlar tomonidan qo‘llanilmasa-da, uy va jamiyatda bolalar tomonidan o‘rganiladigan va ishlatiladigan norma sifatida qolmoqda; 55 tasi esa “xavf ostida” deb hisoblanadi, ya’ni ular endi bolalar o‘rganadigan va ishlatadigan norma emas.
Ikki til allaqachon "yo‘q bo‘lib ketgan" deb hisoblanadi. Bu degani, ular endi ishlatilmaydi va hech kim bu tillarga bog‘liq etnik identifikatsiyani saqlab qolmagan. Men o‘sha tillarga bog‘liq bo‘lgan madaniyat va an’anaviy bilimlarga nima bo‘lganini o‘ylayman. Biz faqat ular hech bo‘lmasa tarix va madaniyat kitoblarimizning bir qismi sifatida yetarlicha hujjatlashtirilgan deb umid qilishimiz mumkin.
Agar biz mamlakatimizdagi 55 xavf ostida bo‘lgan tillarni saqlab qolish va rivojlantirishga muvaffaq bo‘lmasak, ular ham tez orada yo‘q bo‘lib ketishi aniq.
O‘tgan o‘n yilliklar davomida Filippin mahalliy tillar huquqlariga oid xalqaro konvensiyalarga qo‘shildi. Bu konvensiyalar xavf ostidagi tillarga yangi hayot baxsh etadigan dasturlarni qo‘llab-quvvatlashi mumkin. Ulardan biri Filippin 1964 yilda qabul qilgan Ta'limdagi kamsitishga qarshi konvensiya (CDE) hisoblanadi.
CDE ta'limni inson huquqi sifatida tan oladigan birinchi huquqiy majburiyatli xalqaro vositadir. Unda milliy ozchiliklarning, jumladan mahalliy guruhlarning, o‘z ta'lim faoliyatiga ega bo‘lish huquqini, shu jumladan o‘z tillaridan foydalanish yoki o‘rgatishni tan oluvchi qoidalar mavjud.
Filippin 1986 yilda qabul qilgan yana bir kelishuv Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt (ICCPR) bo‘lib, u fuqarolik va siyosiy huquqlarni, jumladan kamsitishlardan himoya qilishni ta'minlaydi. Bir qator qoidalar etnik, diniy yoki lingvistik ozchiliklarning “o‘z madaniyatidan bahramand bo‘lish, o‘z dinini e'tirof etish va amalda qo‘llash yoki o‘z tilidan foydalanish” huquqlarini himoya qiladi.
Shuningdek, Filippin 2006 yilda Nomoddiy madaniy merosni muhofaza qilish to‘g‘risidagi konvensiyaga (CSICH), 2007 yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Mahalliy xalqlar huquqlari deklaratsiyasiga (UNDRIP) va 2008 yilda Nogironlar huquqlari to‘g‘risidagi Birlashgan Millatlar Tashkiloti konvensiyasiga (UNCRPD) qo‘shildi.
CSICH asosan mahalliy, milliy va xalqaro miqyosda xabardorlikni oshirish, jamoalar amaliyotlariga hurmat o‘rnatish va xalqaro darajada hamkorlik va yordam ko‘rsatish orqali nomoddiy madaniy merosni himoya qilishni maqsad qiladi. Konvensiyada aytilishicha, nomoddiy madaniy meros og‘zaki an’analar va ifodalar, jumladan, ICH vositasi sifatida til orqali ifodalanadi.
Ayni paytda, UNDRIP mahalliy xalqlar huquqlarini himoya qilishda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ular “o‘z ehtiyojlari va intilishlariga mos ravishda o‘z institutlari, madaniyati va an’analarini mustahkamlash va rivojlantirish huquqini saqlab qolgan holda” munosib yashash huquqiga ega bo‘lishadi.
Nihoyat, UNCRPD barcha turdagi nogironligi bo‘lgan shaxslar barcha inson huquqlaridan va asosiy erkinliklardan bahramand bo‘lishi kerakligini yana bir bor tasdiqlaydi, jumladan, ifoda erkinligi va fikr erkinligi, davlatlar tomonidan ishora tillaridan foydalanishni qabul qilish va qo‘llab-quvvatlash kabi inklyuziv choralar orqali amalga oshirilishi kerak.
Shu bilan bir qatorda, Filippindagi 175 ta tirik mahalliy tillardan biri bu barcha yoshdagi eshitish qobiliyati cheklangan odamlar birinchi til sifatida foydalanadigan Filippin ishora tili (FSL) hisoblanadi.
Ushbu konvensiyalarga qo‘shilganimiz e’tiborga loyiq bo‘lsa-da, bu xalqaro kelishuvlarni qabul qilish bizning boshlang‘ich nuqtamiz ekanligini ta’kidlash kerak. Bunday kelishuvlarni hurmat qilish ham xuddi shunday muhimdir. Biz tillarning, ayniqsa xavf ostida bo‘lgan tillarning saqlanishi va rivojlantirilishiga qaratilgan dastur va siyosatlarimizni kuchaytirish uchun ushbu kelishuvlardan faolroq foydalanishimiz kerak. Shuningdek, biz boshqa xalqaro konvensiyalarni ham o‘rganishimiz va ularda ishtirok etishimiz kerak, ular tillarni saqlab qolish kurashimizda hal qiluvchi rol o‘ynashi mumkin.