top of page

Kusimudzira mitauro yedu yemuno kuti tichengete rusununguko rwekutaura

Writer's picture: Anna Mae Yu LamentilloAnna Mae Yu Lamentillo

Updated: Dec 17, 2024


Constitution yePhilippines inopa vadzidzi rusununguko rwekutaura, kufunga, uye kupinda. Izvi zvakare zvinovimbiswa kuburikidza nekugamuchirwa kwenyika yeInternational Covenant on Civil and Political Rights, iyo inotsvaga kuchengetedza kodzero dzevanhu nemagariro kusanganisira rusununguko rwekutaura uye ruzivo.


Tinogona kuratidza pfungwa dzedu nemazwi, mukunyora, kana nenzira yeunyanzvi, pakati pezvimwe. Zvisinei, tinodzvinyirira kodzero iyi kana tikakundikana kutsigira kushandiswa kwechivanhu uye kukura kwemitauro yechivanhu.


United Nations Expert Mechanism on the Rights of Indigenous Peoples yakasimbisa kuti: “Kuti ukwanise kutaurirana mumutauro wako kwakakosha pakukudzwa kwevanhu uye rusununguko rwekutaura.”


Pasina kugona kuzviratidza, kana kushandiswa kwemutauro wemunhu kuchideredzwa, kodzero yokukumbira kodzero dzinokosha dzemunhu—senge chikafu, mvura, pekugara, nharaunda ine hutano, dzidzo, uye basa—zvichadzikiswa.


Kune vanhu vedu vechivanhu, izvi zvinova zvakakosha zvakanyanya sezvo zvichikanganisa dzimwe kodzero dzavari kurwira, senge rusununguko kubva pakusarura, kodzero yokuwana mukana wakafanana uye kurapwa, kodzero yokuzvimiririra, nezvimwe.


Mune izvi, musangano mukuru weUN wakazivisa makore a2022-2032 seInternational Decade of Indigenous Languages (IDIL). Chinangwa chayo ndechekuti "hapana anofanirwa kusara shure uye hapana anofanirwa kunge asina" uye chiri kupindirana ne2030 Agenda for Sustainable Development.


Pakupresenta Global Action Plan yeIDIL, UNESCO yakasimbisa kuti, “Kodzero yokusarudza mutauro, kutaurwa, uye maonero zvakasununguka, pamwe chete nekuzvimiririra uye kupinda kwechokwadi muhupenyu hweveruzhinji pasina kutya kwekusarura ndiyo chirevo chekushanda pamwe chete uye kuenzana sezviyero zvakakosha pakugadzira nzanga dzakazaruka uye dzinotora chikamu.”


Global Action Plan inotsvaga kuwedzera nzira dzekushandiswa kwemutauro wechivanhu munharaunda. Inokurudzira misoro gumi yakabatanidzwa inobatsira kuchengetedza, kudzoreredza uye kusimudzira mitauro yechivanhu: (1) dzidzo yakanaka uye kudzidza kwehupenyu hwose; (2) kushandiswa kwemutauro wechivanhu uye ruzivo mukudzima nzara; (3) kugadzira mamiriro akakodzera ekusimudzira dijitari uye kodzero yokutaurwa; (4) maframework akakodzera emutauro wechivanhu akagadzirirwa kupa hutano hwakakodzera; (5) kuwana kodzero uye kuwanikwa kwemabasa eruzhinji; (6) kuchengetedza mitauro yechivanhu semidziyo yeupenyu hwenhaka uye tsika; (7) kuchengetedza biodiversity; (8) kukura kweupfumi kuburikidza nemabasa akakodzera; (9) kuenzana kwechikadzi uye kusimudzira vakadzi; uye, (10) hukama hwemagariro-pachivande hwekuwana kwechinguva kwekuchengetedza mitauro yechivanhu.


Chinangwa chikuru ndechekusanganisa uye kuita kuti mitauro yechivanhu iwanikwe munzanga dzese dzehupfumi, tsika, nharaunda, mutemo, uye zvematongerwo enyika. Nekuita izvi, tinotsigira kuwedzera kwekutaura mutauro, hupenyu, uye kukura kwevashandisi vatsva vemitauro.


Pakupedzisira, tinofanira kuedza kugadzira nzvimbo dzakachengeteka panogona kutaurwa nemunhu wechivanhu vachishandisa mutauro wavanosarudza, vasina kutya kutongwa, kusarurwa, kana kusanzwisiswa. Tinofanira kugamuchira mitauro yechivanhu seyakakosha mukuvandudza kwehutano uye kwakasanganiswa kwevanhu vedu.

 
 
bottom of page