Obodo anyị nke dị na oké osimiri jupụtara na omenala nke dị iche iche dịka agwaetiti anyị. Ọ bụ ebe obibi maka ọtụtụ ndị obodo ndí iche nke nwekwara asụsụ nke ha.
N'ezie, Philippines nwere asụsụ ndị obodo 175 dị ndụ, dịka Ethnologue si kwuo, nke na-atụgharị asụsụ ndị a dịka ọkwa ha si bụrụ ndụ. N'etiti 175 nke ka dị ndụ, 20 bụ “institutional,” ndị a na-eji na-echekwa site na ụlọ ọrụ n'elu ụlọ na obodo; 100 nke a na-atụle “stable” adịghị eji ụlọ ọrụ nke ọma na-echekwa, ma ka bụ ndị a na-ahụkarị na ụlọ na obodo nke ụmụaka na-aga n'ihu na-amụta na iji; ebe 55 a na-atụle “endangered,” ma ọ bụ na-abụghị ndị a na-ahụkarị nke ụmụaka na-amụta na iji.
E nwere asụsụ abụọ nke kwụsịrị ịnọ. Nke a pụtara na a na-ejighị ha eme ihe, ma onye ọbụla anaghị echeta njirimara agbụrụ nke metụtara asụsụ ndị a. Anaghị m ama ihe mere omenala na ọmụma ọdịnala nke metụtara asụsụ ndị ahụ. Anyị nwere ike inwe olileanya na e dere ha nke ọma, ọbụna dịka akụkụ nke akụkọ ifo na akwụkwọ omenala anyị.
Ọ bụrụ na anyị edobe ma kwalite asụsụ 55 ndị dị n'ihe ize ndụ n'ala anyị, ọ gaghị aga ogologo oge tupu ha bụrụ asụsụ ndị ga-agwụkwa kpamkpam.
Enwere nkwekọrịta mba ụwa ndị metụtara ikike asụsụ ndị agbụrụ niile, nke Philippines ebuola amụma ọtụtụ afọ. Ndị a nwere ike inye nkwado mmemme ndị nwere ike ime ka asụsụ ndị dị n'ihe ize ndụ ahụ dịghachi ndụ ọhụrụ. Otu n'ime ha bụ Nkwekọrịta megide Mmekọahụ na Nkuzi (CDE), nke obodo ahụ gbara iwu na 1964.
CDE bụ ngwá ọrụ mba ụwa nke mbụ nwere ike ijide n'aka na ọ na-ekwenye na agụmakwụkwọ bụ ikike mmadụ. Ọ nwere nkọwa nke na-ekwe nkwado ikike nke ndị ntakịrị mba dị iche iche, dị ka ndị obodo mbụ, ka ha nwee ọrụ agụmakwụkwọ nke ha, gụnyere iji ma ọ bụ ịkụziri ha asụsụ nke ha.
Akwụkwọ nkwekọrịta ọzọ nke Philippines nabatara na 1986 bụ International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR), nke na-achọ igbochi mkpagbu na ichekwa ikike ndị mmadụ na nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị, gụnyere nnwere onwe nke enweghị ihe ọ bụla na-egbu mgbu. Otu nkọwa pụrụ iche na-agbasi mbọ ike maka ikike nke ndị mmadụ, okpukperechi, ma ọ bụ asụsụ ntakịrị ka ha “nwee obi ụtọ n'omume omenala nke ha, ka ha wee nweta okwukwe ha ma mee ya, ma ọ bụ iji asụsụ ha.”
Philippines nwekwara òkè na nkwekọrịta maka ichekwa _Ihe Nketa Ndị Omenala a Na-ahụbeghị Anya (CSICH) na 2006, Kwekọrịta Ndị Ọkụwkwado na Ikike Ndị Obodo mbụ (UNDRIP) na 2007, na Kwekọrịta Na-eso Ichekwa Ikike Ndị Na-adị Nwayọọ (UNCRPD) na 2008.
CSICH chọrọ ichekwa ihe nketa ndị na-ahụghị anya n'anya, site n'ịgbasa echiche n'ogige mpaghara, mba, na ụwa niile, ma weta nkwanye ùgwù maka omume obodo, na-enye imekọ ihe ọnụ na enyemaka n'ọkwa ụwa niile. Akwụkwọ nkwekọrịta ahụ kwuru na ihe nketa ndị na-ahụghị anya a na-egosipụta site n'ọtụtụ ihe, dị ka ọdịnala okwu ọnụ na nkwupụta, gụnyere asụsụ dịka ụgbọala nke ICH.
N’aka nke ọzọ, UNDRIP bụ nkwekọrịta dị mkpa nke baara uru nke ukwuu n'ichekwa ikike nke ndị obodo mbụ ka ha “nọ ndụ n’ụkpụrụ kwesịrị ekwesị, ka ha nwee ike ịkwado na ike usoro nke ha, omenala, na ọdịnala nke ha ma gaa n’ihu ịzụlite onwe ha, n'ụzọ kwesịrị ekwesị dabara na mkpa na ọchịchọ nke ha.”
N’ikpeazụ, UNCRPD na-akọwa ọzọ na mmadụ niile nwere nkwarụ dị iche iche kwesịrị ịnụ ụtọ ikike mmadụ niile na nnwere onwe bụ isi, gụnyere nnwere onwe ikwu echiche na ntụgharị uche, nke gọọmentị ga-akwado site n'ịnakwere na ime ka iji asụsụ akara, tinyere ọtụtụ ihe ndị ọzọ.
Na nkwado nke a, otu n’ime asụsụ ndị ndụ 175 nke ndị obodo mbụ dị na Philippines bụ Asụsụ Ntụaka Filipino (FSL), nke ndị nwere nkwarụ ntị na-etinye n'ọrụ dịka asụsụ mbụ ha.
N’agbanyeghị na ọ dị mkpa na anyị agbanwere nkwenye ndị a, ekwesịrị ịkpọba ama na ijikọta nkwekọrịta mba ụwa ndị a bụ naanị mmalite anyị. Nke dị mkpa bụ imeju nkwa anyị. Anyị kwesịrị ime ihe ike iji mepụta usoro na iwu anyị iji mee ka a chekwaa na ịkwalite asụsụ ndụ niile dị na Philippines, ọkachasị ndị nọ n'ihe ize ndụ. Anyị kwesịkwara ileba anya n'akụkụ nkwenye mba ụwa ndị ọzọ nke nwere ike inye aka n'agha anyị iji chekwaa asụsụ anyị.