Tignaydo ayaa si dhaqso ah ugu socotaa, farqiga digitalka ayaa sii balaadhaya. Runtii, farqiga digitalka ayaa noqday wajiga cusub ee sinnaanta jinsiga. Helitaanka tiknoolojiyada digitalka iyo hubinta aqoonta dijitaalka, gaar ahaan haweenka, dadka asaliga ah, iyo kooxaha kale ee la tirada badan, ayaa noqday mid aad muhiim u ah sidii hore.
Sirdoonka Macmalka ah (AI) waa tiknoolojiyad aad u rajo weyn leh, laakiin sidoo kale waxay leedahay awood ay ku sii xumeyn karto farqiga digitalka. Waxaa aad muhiim u ah inaan hadda dib uga soo celinno. Waa in aan hubinno horumarka iyo isticmaalka saxda ah ee AI, iyo in ay ka caawiso horumarinta dadaalladeena ee horumarinta oo loo wada dhan yahay iyo sinnaanta jinsiga.
Goob muhiim ah oo aan ka faa'iideysan karno AI waa waxbarashada, taasoo ah midka ugu weyn ee sinnaanta keenaya. Haddii aan siino kooxaha la haybsoobay ee bulshada helitaanka waxbarashada tayada leh, waxay leeyihiin fursado weyn oo guul ah nolosha. Waxaan horey u haynaa cadeymo badan oo nool oo taas xaqiijinaya.
Waxlii dhibee Covid-19 darbe keessa akkamitti tekinoolojii gargaarsa carraa barnootaa argachuuf akka gargaaru argineerra. AI gargaarsa kana caalaa ni fooyyessa, sababiin isaas, barnoota fi muuxannoo barnootaa fooyyessuu danda'a. Itti fufee, bu'uura tajaajila barnootaa kallattii gitaa barnootaa argachuu dadhabuu kan qabu iddoo kanneen irratti ni qunnamti.
IRIS Sustainable Development kan Stockholmbased irraa, humna bu'uraa AI keessaa tokko barnoota dhuunfaa kennuuf danda'uu isaa dha, sababni isaas sirni algrithmii AI haala barnoota fi fedhii dhuunfaa barattootaa qorachuudhaan, qabiyyee barnootaa fi mala barnootaa akka isaan dursiisu taasisa.
Amma iyyuu, AI kennuuf dura, meeshaalee dijitaalaa akka meeshaalee bilbilaafi walitti hidhamiinsa interneetii cimsuun carraa walqixxummaa kennuuf haala mijataa uumuu qabna. Shaakalliiwwan kunneen akka ariitiin geggeeffamanii, AI fayyadamuun waldhibdeewwan furuuf gargaarsa gochuun murteessaa dha.
AI yeroo balaa fi rakkoo biroo keessaas gargaarsa olaanaa kennuu ni danda'a, yeroo kanatti dubartoonni, ijoolleen, namoonni miidhaman, sabaawwan, fi hawaasota armaan gaditti hidhamaa jiran caalaa miidhamtoota ta'anii jiru.
Fakkeenyaaf, mappiwwan balaa, dhaabbilee gargaarsaaf yeroo baay’ee deggersa taasifamaa jiru, akkasumas mootummaa rakkoo keessa jiran iddoo barbaachisummaa qabeessa ta'etti qooda qooddachuuf gargaarsa taasisaa jiru.
2014-tti, IBM Research-Africa akka warra Sierra Leone’tti Ebola irraa ittisuuf platforma crowdsourcing erga hojii irra oolchuudhaan, lammiileen muuxannoo isaanii waraqaa mootummaa waliin walqunnamtii godhachuuf carraa argataniiru. Sirni kun lammiileen dhimmoota Ebola waliin walqabatan SMS ykn bilbila sagalee iddoo tokko tokko irraa qaama mootummaa irratti gabaasa gochuu dandeessisan. Haaluma kanaan, mootummaan vaayirasii hordofuuf carraaqqii godhee jira.
Barreeffamni kun iddoowwan rakkoo Ebola kanneen akka ammas guddataa jiran adda baasuudhaan, meeshaalee ariifachiisaa akka sabootti fi humna ibsaa dhiyeessuu mirkaneessuu danda’eera. Akkasumas, lammiileen teknoolojii moobaayiliin fayyadamuun karaa mootummaa waliin qunnamtii gochuu danda’aniiru.
AI amma yeroo ammaa hojiiwwan fi furmaatawwan rakkoolee baay’ee ulfaataa ta’an deebisuu keessatti gargaaruuf oola, isaan keessaa baay'eenis hir'ina dijitaalaa qofa utuu hin taane hawaasa walqixxummaa uumuuf nu gargaara.
Akka Doreen Bogdan-Martin, Seerota Guutuu Telecommunication International (ITU) Itti-aanaa-Guutuu jedhanitti, “SDGs akka fakkeenyaatti kufaatii keessa jiru - AI immoo isaan fayyisuu fi yeroo gabaaba keessatti harka kennuu danda’a.”
AI amma fayyadamuun itti gaafatama fi aadaa ta’een fayyadamuu qabna, yoo hin goone ammoo, gara fulduraatti baduu fi duubatti deebi’uuf ni jabaanna.